“Taş gönülde ne biter, dilinde ağu tüter.” demiş Yunus Emre.
Ağu (ağı) Türkçenin en eski kelimelerinden biri ve zehir demektir. Bizim buralarda da “avu” derler. Ağulanmak da zehirlenmektir. Bazıları, "Söylediklerime aldırma, benim içim temiz." derler. Oysa insanın kalbinde ne varsa, diline o yansır. Dilinden zehir saçanların çevresine iyi gelmesi mümkün mü? Dil, deniz gibidir. Ne varsa kıyaya da o vurur. Sohbeti hoş, tebessümü hiç eksik olmayan insanlara rast gelmek temennisiyle.
“Dışı tenhâ insanın, içi mahşer.” demiş şair. Tenhâ; dilimizde kimsenin olmadığı, ıssız yer anlamında kullanılır ve bu anlamı Türkçeye hastır. Oysa Farsçada insanın yalnızlığını anlatır. Tenhâ demek, yalnız demektir. Etrafı kalabalık olsa da gönlü tenhâdır insanın. Kalabalıklar içinde dahi tenhalığı bulduğum nice anlar olmuştur. Kimi zaman kişi kendi yalnızlığında bulur huzuru, kimi zaman da tenha yerlerde sakinlikte bulur.
İnsanın en aşağılığına ne denir? Esfel de sâfil de aşağı demek. İkisi birlikte "esfel-i sâfilin" şeklinde kullanılır ve bu aşağının aşağısı, en aşağılık demek. Cehennemin dibi için de kullanılır. Çok kimseye söylenmiştir ama esfel-i sâfilini bunlardan daha fazla hak eden yok. Bugünlerde hastanelerde bebekleri öldüren bir çete medyada gündemdeydi. İnsanlıktan nasibini almamış bu mahluklar en aşağılık kimselerdir. Çok kötü şeyler duyduk son zamanlarda lakin bundan daha seviyesizini duymamıştık.
Cahil, bilmeyendir. Gafil ise bilmediğini de bilmeyendir. Arapça gafil kelimesinin kökünde habersiz olmak anlamı vardır, cahilde ise bilgisizlik. Derler ki cahil âlemi bilmeyen, gafil kendini bilmeyendir. Bu yüzden birincisi okur düzelir ama ikincisini düzeltecek şey yoktur. Cahilden uzak durarak ya da kaçarak kurtulmak mümkün lakin gafilden nasıl kurtulabiliriz? O biraz zor işte.
Müptezel; değersiz, itibarsız demektir. İlginçtir ki kelimenin kökünde “cömertçe saçmak” anlamı var. Bu bize insan ilişkileri hakkında da ipucu veriyor. Cömertçe saçtığınız her şey değerini yitirir. Sevgi de dostluk da. Ama ne gerçek sevgi ne de gerçek dostluk için geçerli değidir bu yazdıklarım. Çünkü hakiki sevgiyi hissedenler ile gerçek dostu bulanlar istedikler kadar cömertçe davranabilirler. Onlar asla değerlerini yitirmezler.
Nisyan, unutmak demektir. Eskiler, “İnsan, nisyan ile maluldür” derdi. Yani, insan unutandır. Unutmak günümüzde olumsuz algılanır. Oysa “İnsanın hatırlamak kadar unutmaya da ihtiyacı vardır.”
Yaşamak güzel şey doğrusu
Üstelik hava da güzelse
Hele gücün kuvvetin yerindeyse
Elin ekmek tutmuşsa bir de
Hele tertemizse gönlün
Hele kar gibiyse alnın
Yani kendinden korkmuyorsan
Kimseden korkmuyorsan dünyada
Dostuna güveniyorsan
İyi günler bekliyorsan hele
İyi günlere inanıyorsan
Üstelik hava da güzelse
Yaşamak güzel şey
Çok güzel şey doğrusu.
MELİH CEVDET ANDAY
Güvenmek ve gücenmek kelimeleri aynı kökten geliyor.
Güvenmek, emin olmaktır.
Gücenmek, kırılmaktır.
İki kelimenin kökünde de güç (küç) vardır.
Güvenmek güçtür. Güveneni gücendirmeyin.
